...اما راه اين خودسازي در استنباطهاي مختلف به گونههايي متفاوت بيان گرديده است. اما ميتوان گفت خودسازي از ديدگاه علماي اخلاق اسلامي داراي مراتب و درجاتي است/
خودسازي از ديدگاه اين نظريه پردازان، از نقطهاي آغاز و به سرانجام كه هدف نهايي آن است خواهد انجاميد. نخستين راه خودسازي در اخلاق اسلامي پرهيز محرّمات است و گر چه علماي اخلاق معتقداند شكلگيري و صورتپذيري روح و جسم از مرحله انعقاد نطفه شروع ميشود يعني دقت در گزينش همسر، پرهيز از مال و غذاي حرام و عمل به دستورات اسلام هم در شكلگيري شخصيت فرزند موثر است اما ترك محرمات و عمل به واجبات در مرحله خود امكاني يعني مرحلهاي كه خود فرد در سرنوشت خويش موثر است به عنوان اصليترين و كارآمدترين راه كار خودسازي طرح است. البته لازم به يادآوري است كه ايجاد محيط سالم براي پرورش فرزندان و دور نگه داشتن آنان از آسيبهاي اجتماعي در شكلگيري و سازندگي شخصيت افراد موثر است اما در مرحله بعد كه فرزند مكلف ميشود، خود در سرنوشت و آيندهاش تأثير اساسي دارد؛ يعني او ميتواند با انتخاب دوستان متديّن و معلمان متعهد، مطالعه كتب صحيح، رفت و آمد در اماكن مذهبي و حضور در محافل ارزشي، پايههاي رشد اخلاقي و خودسازي معنوي را به درستي بنا كند و با پرسشگري راه چگونه زيستن را بياموزند/
ترك گناه مرحله مهم اين خودسازي است، يعني بايد تلاش نمود تا دل از هرگونه تمايلات ضد معنوي پاك گردد. اين مرحله را تخليه دل گويند. آنگاه شناخت وظايف واجب اقدام مرحله بعدي اين پويش را تشكيل ميدهد يعني آگاهي از آنچه در شرع از آن به وظايف بنده نسبت به مولا ياد ميكند و مرحله بعد عمل به آموخته است. براي خودسازي و پرورش روح راهكاري از معلم اخلاق حضرت امام راحل(ره) نقل شده است كه با اندكي توضيح تقديم ميگردد. ايشان در تبيين طرح خودسازي ميفرمايند: «انسان بايد قلباً مطمئن شود كه با گناه دوستيشان با خدا قطع ميگردد و بايد:
1 - نمازها را حتي المقدور اول وقت بجاي آورند، زيرا نماز بالاترين فرياد عليه شياطين دروني و بيروني است؛ نماز پيوستن به صف حق و تبرّي از جبهه باطل است و هيچكدام از اولياي خدا بدون اقامه نماز به جايي نرسيدهاند؛
2 - سعي كنند دعاهاي هر روز را تلاوت نمايند؛
3 - تعقيبات نمازها را فراموش نكنند؛
4 - تلاش نمايند نماز شب و ساير نوافل را - ولو در ابتدا به صورت مختصر - ، اقامه نمايند تا در مراحل بعدي براي آنان ملكه شود؛
5 - توسل به عنايت باري تعالي و اقامه دعاها و راز و نيازها را در اولويت كار خود قرار دهند؛
6 - زيارت امامان و امامزادهها نيز نقش عمدهاي در خودسازي دارد، بالاخص زيارت عاشورا؛
7 - عزاداري و سوگواري براي اهلبيت اكسير اعظم خودسازي است؛
8 - صلهرحم و سركشي به بستگان و دعوت از آنان و هديه دادن به مؤمنان آنان؛
9 - ذكر خدا و ياد حضرت سبحان جل و علا مرحله آغاز عرفان و خداشناسي است كه در خودسازي بسيار مؤثر است؛
10 - دوري از غافلان و پرهيز از همنشيني با دلهاي افسرده و قلوب پژمرده در اثر غفلت؛
11 - تلاش براي شناسايي بندگان مطيع حضرت حق و مجالست و مؤانست با اهل دل؛
12 - شركت مستمر در نمازهاي جمعه و جماعات؛
13 - مغرور نشدن به اعمال خود بلكه روز به روز بر كميّت و كيفيّت اعمال افزودن؛
14 - در تقرب به خدا چنان حريص باشند كه از ارتكاب به مكروهات خوف داشته باشند؛
15 - خود را همواره در محضر ربّ العالمين ببينند؛
16 - يقين كنند كه همه اعمال، روزي مورد سنجش دستگاه كبريايي قرار ميگيرد.{1}
[1]. برگرفته از كتاب چهل حديث، امام خميني، ص 8 - 190/