زمانیکه حضرت معصومه(س) در قم از دنیا رفتند؛ خواه ناخواه افراد عالم و آگاه در قم می ماندند. اینها باعث مستقر شدن شیعه و گسترش آن در آن شهر بود. وجود این افراد باعث تقویت تشیع و علوم مربوط  به آن می شد. در واقع وجود حضرت معصومه(س) و همچنین پیشینه شیعی این شهر سبب می شد تا افراد زیادی به این شهر مهاجرت کنند و به یادگیری علوم شیعی مشغول شوند. جالب است بدانید که مردم قم، به قدری در علم حدیث آگاه بودند و در این زمینه حساسیت داشتند که اگر می دیدند کسی، حدیث ضعیفی عنوان می کند؛ او را از شهر بیرون می کردند. مبادا که باعث تحریف در احادیث شود. کم کم محدثانی در قم زندگی می کنند که بسته به موقعیت، گاهی مجال بیشتری برای تقویت تشیع داشتند و گاهی هم در اوضاع و احوال خفقان زندگی می کردند و فرصتی برای رشد و گسترش تشیع نداشتند. حتی شیخ صدوق که در اواخر قرن چهارم می زیستند و در سال 381 هجرای وفات می یابند؛ اگرچه در شهر ری ساکن اما با قم مرتبط بودند. قم نیز، تحت تأثیر شیخ صدوق، عالمانی داشت و زمینه رشد علوم تشیع در آن محیا بود.

تا اینکه در قرون اخیر، حوزه علمیه قم توسط شیخ عبدالکریم حائری شکل می گیرد. یکی از محورهای مهم حوزه، حرم مطهر حضرت معصومه(س) بوده است. حرم از پایگاهها تشیع بوده است که در شکل گیری تشیع و تقویت آن نقش فوق العاده ای دارد. همچنین حرم حضرت از زیارتگاههای شیعیان است. به برکت حضور حضرت معصومه(س) در قم، حوزه علمیه قم یکی از مهم ترین حوزه های علمیه در جهان اسلام و سرآمد حوزه های علمیه تشیع است. امیدواریم که این حوزه، روز به روز پویاتر رشد کند و دانش شیعی در آن تعمق پیدا کند. ان شاء الله شفاعت حضرت معصومه(س) شامل حال ما نیز بشود.

حجت الاسلام و المسلمین دکتر سید محمد قاسم احمدی، متخصص تاریخ اسلام،