چیزی كه به این اسم و رسم كسی به دیگری میدهد چند صورت است:
اول آنكه: كسی چیزی از برای بعضی برادران دینی خود بفرستد به قصد اظهار دوستی و محبت، و محکم کردن پایه های انس و صحت. و هیچ غرض دیگر نداشته باشد. و شكی نیست كه این هدیه است. و حلال است، خواه با آن قصد ثواب اخروی نیز داشته باشد یا نه.
دوم آنكه: مقصود او از فرستادن چیزی طمع مالی باشد، مثل اینكه فقیری هدیه از برای غنی، یا غنی از برای غنی دیگر بفرستد به جهت طمع عوض بیشتر، یا مساوی. و این نیز نوعی از هدیه است. و در حقیقت هبهای است به شرط عوض. و هرگاه آنچه طمع و مورد نظر او بوده به جا آورد حلال است. همچنان كه مقتضای ادله و مفاد بعضی از اخبار است. بلكه از بعضی اخبار مستفاد میشود كه: اگر طمع او را هم به جا نیاورد حلال خواهد بود.
همچنان كه روایت شده است است كه: اسحق بن عمّار به حضرت صادق - علیه السّلام - عرض كرد كه: «مرد فقیری هدیه به جهت من میفرستد و مقصودش آن است كه: من عوض به او بدهم، من هدیه او را میگیرم و چیزی به او نمیدهم، آیا از برای من حلال است؟ فرمود: بلی حلال است، و لیكن او را از عطا و بخشش محروم نکن و احتیاط بیشتر، اجتناب است از قبول آن در صورت ندادن عوضی كه در نظر دارد. و هرگاه عوضی را كه میخواهد از مال آن شخص نباشد بلكه از اموالی باشد كه مردم به او داده باشند، كه به مصرف فقرا رساند، از قبیل زكوه و خمس و امثال اینها و سایر وجوهات شرعی ظاهر كلام بعضی آن است كه: اگر آن شخصی كه هدیه فرستاده است به طمع گرفتن آن، مستحق باشد به طوری که اگر این هدیه را هم نمیفرستاد باز به او میداد، در این صورت گرفتن آن حلال است. ولی احتیاط، اجتناب از قبول آن است مطلقا.
سوم آنكه: مقصود او از فرستادن، این باشد كه: آن شخص در كار معینی اعانت او كند. پس اگر آن كار، حرام یا واجب باشد، آن هدیه نیست، بلكه رشوه است و گرفتن آن حرام است. و اگر آن عمل، مباح باشد قبول هدیه آن ضرر ندارد.
چهارم آنكه: غرض او از فرستادن، تحصیل دوستی و محبّت باشد، و لیكن در دوستی و محبّت او منظور این باشد كه به واسطه مقام و مرتبه او به بعضی از خواسته های خود برسد و اگر این جاه و مرتبه از برای او نمیبود آن را نمیفرستاد. پس اگر غرض آن شخص رسیدن به خواسته های غیر شرعی باشد، شكی در رشوه بودن آنچه فرستاده، و حرمت آن نیست.
ملا احمد نراقی - برگرفته از معراج السعاده ، ص312 و گناهان كبیره، شهید دستغیب، ج2، ص389