تصريح ائمه معصوم(ع)- که بر اساس ديدگاه شيعه آگاهترین افراد به سنت پيامبرخدا صلي الله عليه و آله و سلم بودند- به ما نشان میدهد که بر غير اين موارد معين نبايد سجده کنيم؛ مثلا امام صادق(ع) فرمود: "سجده نکن. مگر بر زمين يا بر آنچه از زمين میرويد مگر پنبه و کتان". (2)
زراره از امام باقر(ع) سؤال کرد که آيا میتوان بر قير سجده کرد؟ حضرت فرمود: "نه. بر لباس و پشم و ميوههاي خوردني و معدنيها و بر اجزاي حيوان و بر پر پرندگان نيز سجده کردن جائز نيست". (3)
اما اهل سنت چنين نمیانديشند و سجده بر هر چيزي را جايز میدانند؛ البته مستند آنان نيز در اين حکم و ساير احکام فقهي منابع مورد قبول خودشان است و از آنجا که آنان بعد از پيامبر بيش از هر فرد ديگري به صحابه آن حضرت رجوع کردند و جز در موارد نادر از امامان اهل بيت روايت نقل نکردهاند، در نتيجه طبيعي است که در موضوعات مختلف ديدگاهها و نظرات متفاوتي با ديدگاه مکتب اهل بيت داشته باشند.
چنانکه میدانيد معيار و ميزان در رفتار ديني صحيح، رعايت اصول و ضوابطي است که از قرآن و سنت به دست ما رسيده و شيعه بر اساس همين معيار سجده بر امور خاصي را صحيح میداند و در مکانهاي باز بر زمين عادي و يا برگ گياهان و سنگ و ريگ و. . . سجده میکند، اما در مکانهاي خاص مانند خانه و مسجد و. . . معمولا بر سنگ يا خاک سجده میکند و بر اين اساس براي تسهيل سجده بر خاک و رعايت نظافت مکان، مقداري خاک را به صورت مهر در میآورد و بر آن سجده میکند، هرچند در اين امر خاک کربلا را به دليل توصيههاي ديني ترجيح میدهد.
ناگفته نماند ما معتقديم آنچه در زمان پيامبر رواج داشته همين سجده بر خاک يا سنگ(زمين) يا روييدنيهاي زميني بوده است و اگر بنا بر دليل آوردن باشد بايد بر جواز سجده بر ساير موارد مانند فرش و موکت و.... - که اهل سنت
آن را مجاز میدانند- دليل اقامه نمود نه آنکه سجده بر خاک و مهر نيازمند به دليل باشد.
اين امر حتي از منابع اهل سنت به روشني به دست میآيد که سنت رسول خدا(ص) و صحابه نيز چنان بوده است؛ مثلا:
جابر بن عبدالله انصارى مىگويد: با پيامبر(ص) نماز ظهر مى گزاردم كه يك قبضه از ريگها را در كف گرفتم تا سرد بشوند و بتوانم بر آنها سجده كنم. (4) و روشن است که اگر سجده سنگ موضوعیت نداشت، لازم نبود جناب جابر سنگ ها را سرد کند تا بر آنها سجده کند بلکه با استفاده از پارچهای برای سجده این امر را برخود آسان میکرد.
يكى از صحابه از اين كه پيشانيش به خاك برسد، دوري مىكرد. پيامبر بدو فرمود: پيشانيت را بر خاك بگذار. (5)
از نظر تاريخي نيز روشن است که وقتي رسول خدا به مدينة منوره تشريف آوردند و دستور ساختن مسجدالنبي را دادند، در آن زمان مسجد فرش نداشت. پيامبر روي زمين و خاکهاي مسجد سجده مي کردند. در زمان ابوبکر و عثمان و عمر و حضرت علي(ع) نيز روي زمين مسجد سجده مینمودند. بنابراین، تمام نمازهاي پيامبر(ص) روي زمين بود. سجدههاي پيامبر(ص) و مسلمانان صدر اسلام، روي خاک بود. پس قطعاً سجده بر خاک صحيح است. شيعيان که روي خاک سجده میکنند، به واسطه پيروي و متابعت از رسول خدا است؛ پس قطعاً نمازهاي شان صحيح است.
پي نوشت ها:
1. امام خميني روح الله، توضيح المسائل(محشي)، انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم، 1424ق، مسئله 1076.
2. شيخ طوسي، الخلاف، نشر دارالاحيا التراث العربي، بيروت بیتا، مسئلة 112 و 113.
3. همان.
4. سنن الإمام النسائي، ج 2، ص 204، باب تبريد الحصى للسجود عليه؛ احمد حنبل، مسند احمد، بيروت، دار صادر، بیتا، ج 3، ص 327، ح 14506.
5. متقي هندي، كنز العمال، نشر مؤسسه الرساله، بيروت، 1413ق، ج 7، ص 465، ح 19810.